مهمترین نکاتی که باید برای چاپ جعبه و بسته بندی دارویی بدانیم!‌

چاپ برای بازار بسته بندی دارویی؛ در نگاه اول فعالیتی پرسود به نظر می رسد. بر اساس گزارش‌هایی که گروه مطالعاتی Freedonia Group   در زمینه بازار چاپ بسته بندی دارویی منتشر کرده است، این بخش که در سال ۲۰۱۳ بازاری ۶۲/۳ میلیاردی بود، در سال ۲۰۱۹ ارزشی معادل ۶۰ میلیارد دلار پیدا کرده است. رشد سالانه این بازار حدود ۶/۳ درصد است. برخی واسطه‌های چاپ به سودای سود، وارد این کار می‌شوند. آن‌ها تصور می‌کنند ورود به این عرصه کار چندان دشواری نیست ولی چاپکاران باید توجه کنند که قبل از ورود به این بازار، باید تحقیق فراوانی در این زمینه به‌‌عمل آورند. دان جانسون معاون شرکت کولبرت پکیجینگ (Colbert Packaging) از بزرگترین تولیدکنندگان بسته‌‌بندی در آمریکا می‌گوید:

عزم و اراده به تنهایی کافی نیست، باید سال‌ها در این بازار باشید تا بتوانید روابط محکمی ایجاد کنید.

هر کار چاپی منحصر‌به‌فرد، چالش‌های ویژه خود را دارد که باید با آن‌ها روبه رو شد، ولی در بسته بندی دارویی، این چالش‌ها بیشتر هستند. به عنوان مثال مدیر یک مجتمع چاپ  و بسته بندی، باید کل ماشین‌آلات و فرآیند کار خود را با این کسب و کار سازگار کند. رعایت اصول ایمنی و امنیتی برای چاپ بسته بندی دارویی اهمیت بسزایی دارد. صاحب برند دارویی می‌خواهد بداند عملیات چاپ تا چه حد قابل اعتماد است. به عنوان مثال «آدام شیر» مدیر بازاریابی شرکتAdvanced Optotechnologies Group  می گوید:

«در حال حاضر بعضی چاپکاران تجاری در بازار هستند که می‌توانند پاسخگوی بازار چاپ بسته‌های دارویی نیز باشند. برای این کار آنها سطح ایمنی و امنیتی مجموعه چاپی خود را ارتقا داده اند. زنجیره تولید بسته بندی دارویی باید ایمن باشد زیرا جاعلان می‌توانند، به چاپخانه نفوذ کنند، بسته‌ها را دزدیده و آن را با داروی تقلبی پرکنند. به همین خاطر کل زنجیره تولید دارو دچار اختلال می شود».

جانسون در ادامه می گوید:

«چاپخانه باید طی هفت روز هفته و بیست و چهار ساعت (۷/۲۴) مورد مراقبت قرار بگیرد. در فرآیند چاپ نیز باید موارد ایمنی و امنیتی رعایت شود».

برای چاپ جعبه های دارویی، شما نیاز به دوربین برای کنترل درون ماشین، اسکنرهای کدخوان و سیستم شناسایی دارید.» آدام شیر می گوید:

«کارگران و پرسنل چاپخانه نیز باید مورد تأیید باشند و در مورد سابقه آن‌ها باید تحقیق شود.»

مواد مصرفی نیز باید براساس استانداردهای دارویی باشند. باید خود مدیر چاپخانه قوطی رنگ را باز کرده و مطمئن شود که جنس اصلی است. کاغذ و مقوا و دیگر مواد چاپ شده باطله را نمی‌توان برای بازیافت به هر شرکتی سپرد. فرم‌های باطله باید خرد شده و تحویل سفارش‌دهنده یا صاحب برندهای دارویی شوند، و یا در نهایت سوزانده شوند. سوزاندن باطله ها نیز باید فیلم برداری و مستندسازی شود.

فرایند استاندارد های چاپ بسته بندی دارویی از اول تا آخر

عامل دیگری که ممکن است باعث کند شدن روند چاپ جعبه های دارویی شود، حفظ یکدستی چاپ در تمام مدت و سپس کنترل کیفیت چشمی همه فرم‌ها و جعبه‌های چاپ شده است.
مهم‌تر اینکه هیچ ورقی نباید گم شود و هیچ فونت ناخوانایی نباید روی کار چاپی بسته بندی دارویی وجود داشته باشد. به همین خاطر چاپکار به یک دوربین مخصوص نیاز دارد تا تمام کارهای چاپ شده را به منظور کنترل کیفیت، اسکن کرده و همه فرم‌ها را از نظر بگذراند. این سیستم‌ها می توانند باعث کندی فرایند چاپ شوند، ولی از سوی دیگر کیفیت چاپ را تضمین می‌کنند. تصاویر چاپ شده روی بسته بندی دارویی نیز چالش برانگیز هستند، حتی تصاویری که ربطی به محتوای دارویی ندارند، می‌توانند بسیار پیچیده باشند. تصاویر به چاپکار می‌فهماند که آیا کار باید با ماشین فلکسو چاپ شود یا افست یا روش دیگر، یا اینکه داخل بسته نیز باید چاپ شود یا نه؟ از چه نوع کوتینگی باید استفاده شود و غيره. همه این موارد روی هزینه‌های چاپخانه تأثیر دارد. زیرا همین‌ها، تعداد یونیت‌های موردنیاز در یک دستگاه چاپ فلکسو را تعیین می کنند.

معمولا برای چاپ لیبل و بسته بندی های دارویی به ایستگاه های متعدد در یک ماشین چاپ فلکسو کم عرض نیاز است، زیرا اگر مثلا چاپ مشکی یک دست را انجام می‌دهد، شاید مجبور باشید از دو کلیشه مشکی استفاده کنید. یکی برای حفظ نقاط روشن بسیار ریز و دیگری برای چاپ مناطق تیره تصویر. در بسیاری موارد به خاطر ویژگی‌های امنیتی به ایستگاه های چاپ اضافی در ماشین فلکسو نیاز است. ممکن است برای کسی که با چاپ چندان آشنا نیست، کار چاپ شده، سه رنگ به نظر برسد، در حالی که در حقیقت از دو نوع کوتینگ در چاپ آن استفاده شده باشد. همچنین ممکن است یک ایستگاه به چاپ امنیتی اختصاص داده شود و در دو ایستگاه دیگر، دو کلیشه نیز برای چاپ رنگ‌های مشکی متفاوت استفاده شود.
تمام این موارد بر روشی که چاپكار ویژگی‌های امنیتی را به کار چاپی اضافه می کند، تأثیر می‌گذارد.

آدام شیر می گوید:

«نبود استاندارد در بسته بندی، انجام بعضی از کارها را در جعبه‌های دارویی با مشکل مواجه کرده و سرعت انجام عملیات چاپ و تولید بسته بندی دارویی را کند می‌کند. به عنوان مثال چاپ جلوه های امنیتی روی کارت های اعتباری که ابعاد استاندارد دارند، راحت و سریع انجام می‌شود، ولی در بسته های دارویی، عناصر بسته بندی بسیار گسترده و فونت های این بسته‌ها نیز در اشکال و ترکیب‌های گوناگون استفاده می شود لذا ترکیب این عناصر و فونت ها کار پیچیده ای است».

تیراژهای کم در چاپ جعبه دارو و جعبه های بهداشتی

یکی از مهمترین روندها در بسته بندی دارویی، گرایش هرچه بیشتر برندها به تیراژهای کمتر و گوناگونی بیشتر بسته‌بندی‌ها و کارهای چاپی است. علت این امر تغيير سریع در قوانین مربوط به بسته بندی دارویی است. این قوانین به ويژه، در آمریکا و اروپا به سرعت تغییر می کند. به همین خاطر چاپ جعبه یک داروی خاص در تیراژ بالا، کاری عاقلانه نیست. زیرا ممکن است مجبور شوید چاپ روی جعبه، به ويژه جلوه‌ها و ویژگی‌های امنیتی آن را تغییر دهید.

شیر می گوید:
«اگر می خواهید در صنعت دارویی به عنوان یک چاپکار تمام وقت با خدمات کامل قد علم کنید، باید بتوانید از پس جنبه‌های ایمنی و امنیتی کار به خوبی برآیید. افزودن جلوه‌های امنیتی ارزش زیادی برای مشتریان جعبه‌ها و بسته های دارویی ایجاد می‌کند و به همین خاطر هزینه‌های بیشتری را نسبت به کارهای‌چاپی معمولی، متحمل می‌شوند ولی از سوی دیگر به خاطر انجام کار تخصصی، که از هر چاپخانه ای برنمی آید، انتظار می رود سود بسیار خوبی نیز عایدشان شود.

محافظت دارو

بر اساس شکل فرآورده دارویی، باید جنس مناسبی برای بسته بندی دارویی انتخاب شود که می تواند از شیشه، آلومینیوم، کاغذ و مقوا، پلاستیک باشد. معمولا برای شربت‌ها و داروهای مایع ظروف شیشه‌ای یا پلاستیکی استفاده می شود؛ تیوب کرم‌ها، پمادها و ژل‌ها از جنس آلومینیوم یا پلاستیک و فراورده‌های تزریقی از جنس شیشه یا در مواردی پلاستیک انتخاب می‌شود. جنس بسته‌بندی دارویی باید به گونه‌ای انتخاب شود که مواد تشکیل دهنده آن، دارو را بی اثر نسازد و مواد زائد در دارو آزاد نکند. انتخاب رنگ و جنس مناسب می‌تواند دارو را در مقابل نور و رطوبت محافظت کند. در برخی بسته‌بندی‌های حجیم از بسته‌های کوچک حاوی مواد جاذب رطوبت نیز استفاده می‌شود.

سهولت نگهداری، جابجایی و انبارداری

بسته بندی دارویی باید به گونه‌ای باشد که چینش و انبارداری را برای داروخانه و جابجایی و نگهداری دارو را برای مصرف کننده تسهیل کند. حتی گاهی داروهای خوراکی مایع در ساشه ها یا ظروف شیشه ای یا پلاستیکی آمپول مانند و یکبار مصرف بسته بندی می شوند که هم دقت در مصرف و هم سهولت جابجایی دارو را بدنبال دارد.

ارائه اطلاعات لازم بر روی بسته بندی های دارویی

برچسب و بروشور هر دارو حاوی اطلاعاتی است از قبیل نام دارو (تجاری و ژنریک)، شکل دارو، میزان ماده موثره یا ترکیبات سازنده و مقدار هرکدام ، اطلاعاتی در خصوص نحوه نگهداری و مصرف دارو، تاریخ ساخت و تاریخ انقضا سری ساخت یا بچ نامبر و همین‌طور اختصاص فضایی جهت درج دستور مصرف توسط پزشک یا داروساز. اغلب بسته‌های دارویی حاوی اطلاعات مورد نیاز به خط برلیل برای مصرف کنندگان نابینا و کم بینا نیز هستند.

سهولت مصرف و دسترسی به دارو

نحوه مصرف دارو و شكل فراورده می‌تواند شکل بسته بندی را تعیین کند. مثلا پمادهای چشمی که دهانه ای باریک و ظریف دارند یا بلیسترهای آلومینیومی که قرص به راحتی از آن خارج می‌شود.

تاثیر روانی ظاهر دارو

شکل ظاهری بسته بندی دارویی معمولا معرف شرکت سازنده آن است و هر سازنده اثر غير قابل انکار ظاهر دارو در پذیرش بیمار و حتی افزایش تاثیر روانی دارو در بهبود بیماری را مد نظر قرار می دهد.

بسته بندی مجدد در داروخانه

در داروخانه معمولا داروهای هر بیمار در صورت لزوم مجددا بسته بندی و برچسب گذاری می شود. مثلا قرص‌ها در بسته‌های حجیم به مقدار تجویز شده در پاکت دارویی با ظروف پلاستیکی قرار داده شده و لیبل گذاری می‌شود. این لیبل‌ها باید حاوی اطلاعات خاصی باشد از قبیل نام و شکل و میلی‌گرم دارو، نام و مشخصات بیمار، نحوه مصرف و نگهداری دارو و اطلاعات مورد نیاز دیگر. در بعضی موارد رنگ لیبل، دارای معانی خاصی است مثلا در داروهای ترکیبی رنگ قرمز نشانگر غیر خوراکی بودن است. در بیمارستان ها نیز داروهای پر خطر، کم خطر و بی خطر با لیبل‌های رنگی متفاوت تفکیک می‌شوند. در مواردی اطلاعات روی لیبل ممکن است پاک شده و از بین برود که در آن صورت بسته به نوع اطلاعات پاک شده ممکن است خودداری از مصرف دارو ضروری باشد.

برچسب اصالت

در سال‌های اخیر علاوه بر بسته بندی و لیبل‌های حاوی اطلاعات گفته شده، برچسب دیگری از سوی سازمان های ناظر روی داروها الصاق می شود که حاوی بارکد سه بعدی بوده و گویای اصالت و اطمینان بخش بودن دارو است.

طراحی، چاپ و بسته بندی های دارویی

معمولا در فرایند ساخت دارو که مرحله بسته بندی دارویی را هم در برمی گیرد، استانداردهایی رعایت و کنترل‌های دقیق مرحله به مرحله اعمال می‌شود تا محصول بدون مشکل آماده ارسال شود. حتی در مرحله بسته بندی دارویی بالک یا حجیم، چنین کنترل‌هایی صورت می‌گیرد. شرکت‌های دارویی معمولا نمی‌توانند هر نوع بسته بندی دارویی یا چاپ بی‌کیفیت را بپذیرند، زیرا برند آن‌ها اعتبار خود را از دست می‌دهد. این شرکت‌ها روی شکل نهایی محصولاتشان حساسیت بالایی دارند. رنگ و تونالیته رنگ در بسته بندی دارویی، باید ثابت باشد. رنگ‌ها در صنایع دارویی کد معین دارند. گمان می کنم، این کدها زبان مشترکی بین داروسازان و چاپخانه داران ایجاد می‌کند. به طور حتم چاپخانه‌هایی که کار بسته بندی دارویی چاپ می‌کنند، باید با این مسایل آشنا باشند. با این همه گاهی پیش می‌آید که داروها از لحاظ شکل ظاهری یا اسم، شبیه هم باشند. در داروخانه یا بیمارستان این اصل رعایت می شود که در زمان چیدن، داروهای مشابه از نظر شکل یا اسم نباید کنار هم چیده شوند تا از خطای احتمالی جلوگیری شود.
اعتبار و هویت برند، رنگ‌ها، لوگوها و کیفیت چاپ بسته بندی دارویی، بخشی از هویت سازمانی و اعتبار برند شرکت‌های دارویی به شمار می‌آیند. به‌ویژه در سال‌های اخیر که رقابت بین شرکت‌های دارویی محسوس‌تر شده است، به کیفیت چاپ و بسته بندی دارویی و ظاهر بسته‌ها خیلی اهمیت می‌دهند. در داروخانه و هنگام فروش هم شکل ظاهری بسته بندی، اثر روانی قابل توجهی دارد. آن طور که مشاهده می‌شود، در این سال‌ها کیفیت چاپ و بسته بندی دارویی از نظر طراحی و رنگ بندی و جلوه های بصری بسیار پیشرفت کرده و حتی از نظر مواد اولیه مصرفی، جعبه سازی و لیبل چسبانی، پیشرفت‌های ملموسی رخ داده است.

پیش به سوی بسته بندی هوشمند دارویی

جدیدترین روندهایی که بر بسته بندی دارویی تأثیر می‌گذارند ارتباط نزدیکی با توسعه در بازارهای کشورهای در حال توسعه، تغییرات جمعیتی و فن‌آوری‌های نوین دارند.
کشورهای در حال توسعه از جنبه‌های گوناگون تأثیر فراوانی بر بازار جهانی دارویی می‌گذارند، با پیرشدن مردمان کشورهای پرجمعیت از جمله چین و هند، شهروندان این کشورها هر چه بیشتر از بیمه‌های درمانی و دارو استفاده می کنند. استفاده از داروهای ژنریک در این کشورها رو به افزایش است زیرا این داروها ارزانتر هستند و از سوی دیگر مالکیت انحصاری برندهای بین‌المللی بر فرمولاسیون بسیاری از داروها با گذشت سال‌ها لغو می‌شود و سازندگان دیگر نیز می‌توانند این داروها را ارزانتر تولید کنند. جمعیت کشورهای در حال توسعه با سرعت بیشتری از کشورهای توسعه یافته در حال پیرشدن هستند.

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد بين سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۵۰ تعداد افراد سالخورده در کشورهای کمتر توسعه یافته، بیش از ۲۵۰ درصد افزایش پیدا خواهد کرد، در حالیکه این رقم در کشورهای توسعه یافته ۷۱ درصد است. در حالیکه امید زندگی بهبود پیدا می کند، متخصصان مراقبت‌های پزشکی به طور افزایشی با بیمارانی که بیماری‌هایی از جمله فراموشی، آرتروز، سرطان و غیره که به توان ارتباطی آنها صدمه می زند، سر و کار خواهند داشت. در کشورهای پیشرفته مردم از بیماری هایی که بخاطر نحوه زندگی‌شان به آن دچار می شوند، رنج خواهند برد. این بیماری‌ها شامل چاقی، دیابت، و مشکلات قلبی و عروقی است. برای درمان این بیماری ها هر چه بیشتر از زیست داروها (Bilogics) استفاده می شود.

قوانین مهم که برای چاپ و بسته بندی دارویی باید به آن توجه کرد.

اداره نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل، همچنین سازمان استاندارد، معیارهای سخت گیرانه‌ای در این زمینه دارند که  لازم است نظارت کافی در این زمینه به عمل آید.

• بسته بندی دارویی اولیه که در تماس با دارو است، از هر جنسی که باشد (مانند لایه PVC روی قر‌ص‌ها، شیشه یا دیگر ظروف پلاستیکی و غیره) باید دارای گرید دارویی و مورد تأیید سازمان غذا و دارو باشد.
• در صنعت داروسازی استانداردهایی برای چاپ و نوشتار رعایت می شود. برای مثال فونت نوشتار می بایست غیر تزئینی باشد و موارد حساس (مانند حساسیت زا بودن دارو) با فونت و رنگ متفاوت چاپ شوند.
• درباره بسته بندی دارویی ثانویه استاندارد خاص برای مواد مصرفی و مرکب و چاپ آن‌ها تعریف نشده است.