تکنیکها و ویژگیهای بسته بندی هوشمند دارویی چیست؟
بسته بندی با اهدافی همچون نگهداری محصول و حفاظت از آن طراحی و تولید میشود. زمانی صحبت از بسته بندی محصولات دارویی به میان میآید که عاری از هرگونه آلودگی، میکروب و ویروس باشد. تولید کنندگان بسته بندی های دارویی، همواره باید اصلیترین عملکردهای دارویی را در طراحی ساختار بسته بندی و طراحی گرافیکی آن در نظر بگیرند.
شکل ظاهری بسته بندی دارو معمولا معرف شرکت تولیدکننده آن است و هر تولیدکنندهای اثر غیر قابل انکار ظاهر دارو در پذیرش بیمار و حتی افزایش روانی دارو در بهبود بیماری را مدنظر قرار میدهد. بسته بندی محصولات دارویی در سالهای اخیر بهویژه در دوران پاندمی کرونا، مورد توجه تولید کنندگان بسته بندی قرار گرفته است. دلیل عمده آن نیز استفاده از تکنولوژی روز در صنعت بسته بندی است.
به طور کلی صنعت بسته بندی فعالیتی پر سود بهشمار میآید و بازار بسته بندی دارویی هم برای این صنعت و تولید کنندگان بسته بندی، بسیار جذاب و با اهمیت است بهطوریکه با پیشرفت تکنولوژی، روشهای مختلف و نوین چاپ با استفاده از مواد اولیه مرغوب (به عنوان مثال استفاده از کاغذ و مقوای استاندارد بسته بندی و همچنین استفاده از مرکب پنتون در چاپ بسته بندی) برای طراحی و چاپ انواع بسته بندی محصولات دارویی بهکار گرفته شده است.
فرآیندهای بسته بندی دارویی
بسته بندی دارویی شامل کلیه فرآیندهای عملیات تولید از طریق کانالهای توزیع دارو به مصرفکننده نهایی است. در شرکتهای تولید دارو و همچنین چاپخانه های تولید بسته بندی های دارویی، به عواملی همچون طراحی ساختار بسته بندی، طراحی گرافیکی بسته بندی، تامین ایمنی بیمار، اطمینان از اثربخشی دارو، کنترل تخریب دارو توسط اکسیژن، رطوبت و گرما و موارد دیگر دقت بسیاری میشود زیرا بسته بندی بخش جدایی ناپذیر از محصولات دارویی است.
مولفههایی تشکیل دهنده جعبه های دارویی
در چاپ جعبه دارو، باید از مقواهای مخصوص به نام «اینربرد» و مرکبهای مرغوب مانند مرکب پنتون استفاده نمود، چراکه این مقوا دارای گواهینامههای بینالمللی بهداشتی است و در بازار با نام مقوای بهداشتی شناخته شده است. این مقوا در برابر گرما مقاومت بسیاری دارد.
هنگامی که چاپ جعبه دارویی با مقوای ایندربرد و مرکب پنتون به اتمام رسید، نوبت به قالب زنی، برش و چسب یک طرف آن میرسد. این نوع از بسته بندی های دارویی ایمن و نسبتا ارزان هستند و با توجه به طراحی ساختار بسته بندی میتوانند مقدار زیادی از دارو را در خود جای دهند. قابل ذکر است که این جعبه ها قابل بازیافت بوده و به کاهش هزینهها کمک میکنند.
تاثیر مستقیم بسته بندی های دارویی بر مصرف دارو
مواد دارویی در هر شکل و برای هر تولید کننده دارویی که باشد، در نهایت باید در قفسههای داروخانهها برای فروش قرار بگیرند و بعد از آن به دست مصرفکننده نهایی برسند. به طور کلی، طراحی ساختار و طراحی گرافیکی بسته بندی های دارویی و همچنین چاپ جعبه های دارویی، نقش بسیار مهمی را در این فرآیند اعم از حمل و نقل، نگهداری، سهولت مصرف و اطلاع زسانی درباره مصرف آن به مشتری ایفا می کند که بسته به نوع دارو، باید از مواد اولیه مناسبی برای کارتن های دارویی استفاده نمود.
اهمیت طراحی و چاپ بروشور در جعبه دارو از دیدگاه مصرف کننده
همه ما میدانیم که بروشور دارویی برای معرفی و ارایه یک سری نکات مصرفی، در جعبه دارو قرار میگیرد که اطلاعات دارویی روی این بروشورها چاپ شده و منبع اطلاعات مهمی برای بیماران بهشمار میآید.
مصرفکننده معمولا برشور دارویی را مطالع کرده و وجود آن را همراه دارو مفید میداند. در چاپ بروشور دارویی اطلاعاتی مانند شرکت تولید کننده دارو، معرفی دارو، مواد تشکیلدهنده، روش مصرف و عوارض جانبی روی بروشور چاپ میشود که این امر برای برآورده کردن نیاز مشتریان و جلب رضایت آنان بسیاری ضروری است.
الزامات بسته بندی های دارویی
رعایت اصول بهداشتی و سلامت در بسته بندی های دارویی بسیار ضروری است. عرضه محصولات دارویی در جعبه های استاندارد دارویی سبب رعایت بهداشت و محافظت از دارو در برابر آسیبها و خرابیهای احتمالی میشود. همچنین استفاده از بسته بندی با کیفیت مناسب سبب تبلیغ و جلب توجه و اعتماد مصرفکننده است.
تهیه و تولید جعبه دارویی از آنجا که با سلامت افراد جامعه در ارتباط است، دارای اهمیت بسیار زیادی است. بسته بندی با اهداف مختلفی از جمله نگهداری محصول و اهداف بازاریابی و فروش، طراحی و تولید و چاپ میشود. یکی از مهمترین اهداف استفاده از جعبه های دارویی محافظت از محصولات دارویی است. بنابراین لازم است که داروها پس از تولید در بسته بندی های مناسبی قرار گیرند تا در مدت زمانی که حمل و در انبار نگهداری میشوند، ویژگیهای اصلی خود را حفظ و خاصیت دارویی خود را از دست نداده باشد و با کیفیت اولیه در دسترس بیماران قرار بگیرند. از آنجا که کوچکترین خطاها در صنایع دارویی روی سلامت و حتی جان بیماران تاثیرگذار است، نباید در تولید استاندارد جعبه های دارویی کوتاهی شود.
عوامل تاثیرگذار انتخاب مشتری برای خرید دارو
یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار انتخاب مشتریان برای خرید، بسته بندی محصول است به همین دلیل بیشتر بیماران داروهای خارجی را به داروهای ایرانی ترجیح داده و به آنها اعتماد بیشتری میکنند. بنابراین رعایت اصول حرفهای، زیباشناسی و کیفیت در طراحی بسته بندی محصولات دارویی بسیار مهم و ضروری است.
برخی استانداردها برای طراحی بسته بندی های دارویی
طراحی جعبه های دارویی براساس استانداردهای ملی و بینالمللی انجام میشود مانند کاربرد صحیح رنگهای خاص برای اعلام هشدار خطر، استفاده از فونت بریل برای افراد نابینا و کمبینا، استفاده از پلمپ جعبه و مواردی که اصالت کالا را نشان میدهد.
ضابطه مندرجات بسته بندی فرآوردههای دارویی
۱. هدف:
هدف از تدوین این ضابطه مشخص نمودن موارد و عناوینی است که باید در بسته بندی فرآوردههای دارویی و اقلام بالک، اعم از تولید داخل و واردات رعایت شود
۲. دامنه کاربرد
کلیه فرآوردههای دارویی و اقلام بالک مجاز به تولید، واردات، توزیع، عرضه در کشور طبق مجوزهای سازمان غذا و دارو
۳. تعداد واحد در بستهبندی
تعداد واحد در بسته بندی به نحوی انتخاب گردد که در محل داروخانه، بسته بندی کامل، سالم و همراه با بروشور، تحویل مصرفکننده گردد. هر واحد تحویلی به مصرفکننده در داروخانه میبایست حاوی شناسه رهگیری باشد و در مواردیکه امکان بسته بندی تک قلمی وجود ندارد میبایست شناسه رهگیری روی تمامی واحدهای مصرف درج گردد.
۴. عناوین زیر باید روی بسته بندی داروها درج گردد (روی جعبه، برچسب ظرف و برچسب کارتن/شرینک):
- نام فرآورده دارویی
نام هر فرآورده باید به فارسی و انگلیسی روی بسته بندی داروها درج گردد.
تبصره: در صورتیکه فرآورده با نام اختصاصی عرضه میشود درج نام غیراختصاصی بینالمللی (INN) با فونت کوچکتر در ذیل نام مذکور ضروری است.
- مقدار ماده/مواد موثره (Strength)
مقدار هر یک از مواد موثره با توجه به شکل، واحد و دوز مصرف در واحد حجم یا وزن بیان گردد.
- تعداد، وزن و حجم بسته بندی
تعداد هر واحد مصرف، وزن یا حجم بستهبندی با توجه به شکل مصرف فرآورده به فارسی و انگلیسی درج شود.
- شکل دارویی (dosage Form)
شکل دارویی فرآورده روی بستهبندی به فارسی و انگلیسی درج گردد.
- ترکیب
ترکیب فرآورده مطابق با فهرست رسمی داروهای ایران به زبان انگلیسی درج گردد.
- شناسههای رهگیری و ردیابی و کنترل اصالت
شناسه رهگیری (UID) تعریف شده طبق دستورالعمل رهیابی ردگیری و کنترل اصالت، شماره تجاری فرآورده (GTIN)، شماره سری ساخت (Batch/Lot) و تاریخ انقضا (Expiry Date) بصورت متنی و بارکد دوبعدی (GS1-Data Matrix) در ابعاد 20 در ۴۰ میلیمتر با پس زمینه نوشتاری سفید و حاشیه زرد بشرح مثال زیر، روی قسمتی از بستهبندی ترجیحا در یک وجه مجزا درج/الصاق گردد.
محل درج شناسه ها روی طرح جعبه (Artwork) یا طرح برچسب در صورت استفاده از برچسب
نمونه شناسه های درج شده
تبصره ۱: مشخص نمودن محل درج شناسهها در آرتورک فرآورده در هنگام ثبت فرآورده در سازمان الزامی است.
تبصره ۲: درج شناسه رهگیری بر روی اقلام کوچک – از قبیل آمپول و ویال های بدون جعبه- فقط بصورت بارکد دوبعدی میباشد.
تبصره ۳: درج سایر انواع بارکدها و شمارههای سریال (بعنوان مثال: IRC) بر روی بسته بندی، مجاز نیست.
تبصره ۴: در صورت درج شناسهها بصورت برچسب، کیفیت آن باید بنحوی باشد که به هیچ نحو قابل جداسازی از بستهبندی نباشد. لذا فرآورده بدون این شناسهها در بازار غیرمجاز شناخته شده و مجاز به توزیع و عرضه نمیباشد. لذا درج مجدد شماره سری ساخت و تاریخ انقضا خارج از چارچوب شناسهگذاری طبق ساختار قدیم مجاز نیست.
تبصره ۵: با توجه به اطلاعرسانی عمومی قیمت مصرفکننده از طریق سامانههای اطلاع رسانی مربوط به شناسه رهگیری در سازمان غذا و دارو، درج قیمت برای مصرفکننده مجاز نیست.
- نام صاحب پروانه دارو
درج نام صاحب پروانه ثبت و کشور مربوطه الزامی است.
تبصره: درج علامت تجاری یا نشان (لوگو) مشخص بر روی سایر اقلام بستهبندی مثل نوار بلیستر، استریپ و پوکه آمپول ها بنحوی که صاحب پروانه را مشخص کند، کفایت مینماید.
- شرایط نگهداری
شرایط نگهداری با توجه به شرایط اقلیمی و براساس آزمایشات پایداری درج گردد.
تبصره: در مواردی که پس از باز کردن بستهبندی یا پس از افزودن حلال، شرایط نگهداری تغییر میکند، ذکر احتیاط یا هشدارهای لازم ضروری است.
- فضای مربوط به دستورمصرف
لازم است بر روی جعبه فرآورده، فضای مناسبی برای درج دستور پزشک/داروساز در نظر گرفته شود.
- هشدارها
موارد احتیاط و هشدار با توجه به منابع معتبر علمی که باید در مصرف فرآورده مورد توجه قرار گیرد، باید روی بستهبندی درج گردد.
تبصره۱: در مواردی که فرآورده محدودیت/ممنوعیت توزیع، عرضه و مصرف در خارج از بیمارستان یا مراکز تعریف شده در مقررات کشور را دارد باید آن مورد در کادر مشخص و با رنگ متمایز روی جعبه و برچسب کارتن درج گردد.
تبصره۲: در مواردی که فرآورده نیاز به تجویز پزشک دارد، عبارت مشخص کننده این موضوع باید روی جعبه درج گردد.
۵. کیفیت بستهبندی
جنس بستهبندی میبایست بنحوی انتخاب گردد که کیفیت فرآورده در طول عمر قفسهای و خدمات داروخانهای مورد نظر، آن را تحت تاثیر قرار ندهد. مندرجات بستهبندی فرآوردهها باید به زبان فارسی و انگلیسی و با رعایت کامل قواعد آئین نگارش باشد. کلیه مندرجات باید خوانا، واضح و قابل فهم بوده و از روی بسته بندی پاک نشود.
تبصره: در مواردیکه داروی وارداتی ثبت نشده، مورد نیاز بازار است، باید در بسته بندی به زبان انگلیسی عرضه گردد.
تعریف بسته بندی هوشمند دارو چیست؟
بسته بندی های هوشمند مزایایی را برای هریک از سهامداران زنجیره تامین دارویی فراهم میکند مانند افزایش رعایت پایبندی بیمار به دارو، تایید اصالت دارو، ردیابی و ضد جعل بودن دارو و محافظت از ماندگاری و مشخصات پایدار بودن دارو.
تقاضای جهانی برای بسته بندی به دو بخش بسته بندی های فعال و بسته بندی های هوشمند تقسیم میشود. بسته بندی فعال عملکرد را افزایش میدهد و شامل فنآوریهای پاککننده، مواد خشک کننده و جوهرهایی با قابلیت تغییر رنگ است. بسته بندی های هوشمند تعاملی تر است و راهی برای دریافت، ذخیره و یا ارایه اطلاعات فراهم میکند. فنآوریهای مرتبط با این نوع بسته بندی ها شامل QR کدها، برقرای ارتباطهای نزدیک (NFCها)، شناسایی فرکانس رادیویی (RFIDها)، چاپ الکترونیکی، تلفنهای هوشمند و اینترنت هستند که پیشرفت فنی و امکانات جدید برای بسته بندی های دارویی فراهم میکنند.
مزیتهای بسته بندی های هوشمند دارویی برای مصرف کننده
راهحل بسته بندی هوشمند نشان میدهد که چگونه بسته بندی داروها میتواند بین بیمار و داروی مصرفی تطبیق ایجاد کند و آن را بهبود ببخشد تا بتواند مدیریت مصرف دارو را تسهیل کند. نوآوری در فنآوریهای بسته بندی دارویی یک کلید موفقیت است زیرا فرصتهای خوبی را برای هویتسازی برند سازمانی و وفاداری مشتری فراهم میکند که منجر به فروش و افزایش سهم بازار در فروش دارو میشود اما هنوز این بخش از صنعت بسته بندی با چالشهای زیادی مانند خطاهای مصرف دارو و یا وجود داروهای تقلبی در بازار، روبهرو است و میتوان با استفاده از بسته بندی هوشمند دارو، جلوی موارد مذکور را گرفت.
بسته بندی های هوشمند برای صادرات بیشتر
همواره استفاده از بسته بندی مناسب یکی از عوامل تاثیرگذار روی افزایش تقاضای محصول و پتانسیل صادرات است. با ظهور تکنولوژیهای مدرن و همراهی آنها با انواع شیوههای بسته بندی در صنایع مختلف و بازارهای هدف، بسته بندی های هوشمند بوجود آمدند که علاوه بر نگهداری مناسب محصولات و جلب توجه مشتری، ارایه اطلاعات مورد نیاز و تسهیل در استفاده برای مصرفکنندگان را در بر دارند و منجر به تمایز در بازارهای رقابتی میشوند.
در این خصوص میتوان به لیبل های هوشمند (برچسب هوشمند) اشاره نمود که با قرارگیری بر روی بسته بندی میتوانند به صورت خودکار فعال شده و جایگزین مناسبی برای درج اطلاعات متغیر ازجمله تاریخ تولید و تاریخ انقضا بر روی بسته بندی محصولات مختلف باشند که به راحتی نیز قابل تغییر هستند. در کشورهای پیشرفته، بسته بندی هوشمند و بسته بندی فعال سبب پیشرفت زیادی در صادرات انواع محصولات بهویژه بسته بندی مواد غذایی، بسته بندی مواد دارویی و آرایشی و بهداشتی شده است.
بسته بندی هوشمند (Intelligent Packaging) سیستمی است که قادر به انجام عملکردهای هوشمندانه (مانند تشخیص، حس کردن، ثبت اطلاعات و ردیابی محصول) به منظور تسهیل تصمیمگیری در جهت افزایش زمان ماندگاری، افزایش ایمنی، بهبود کیفیت، جمعآوری اطلاعات و هشدار درباره مشکلات احتمالی است.
مزایای استفاده از بسته بندی هوشمند
همانطورکه از اسمش مشخص است، بسته بندی هوشمند به بسته بندی گفته میشود که قابلیت و امکان ردیابی، گزارش اطلاعات محصول، اعلام هشدارهای لازم، افزایش زمان ماندگاری و ایمنی بیشتر و حتی در مواقعی کمک به افزایش کیفیت محصول را داشته باشد و از نگاه دیگر این نوع بسته بندی میتواند در سیستم انبارداری که توسعه بسیاری داشته است (از نظر کنترل ورودی و خروجی محصولات و شمارش آنها)، کمک بسزایی نماید. بدینمنظور از چاپ لیبل های هوشمند که روی جعبه محصولات درج میشوند استفاده شده که خریدار میتواند در هنگام خرید به موارد ذکر شده دسترسی پیدا کند و این درحالی است که در بسته بندی های غیر هوشمند، بسیاری از این موارد وجود ندارد.
شاید بتوان با طراحی ساختار بسته بندی به طور ویژه و خاص، تنها ایمنی محصولات استفاده شده در بسته بندی ها را افزایش داد اما بقیه موارد ذکر شده فقط شامل بسته بندی هوشمند میشود.
درحال حاضر سیستم انبارداری بسته بندی های غیر هوشمند به صورت سنتی و با انبارگردانی فصلی انجام میگیرد. حتی در بسته بندی های هوشمند میتوان از مرکب های امنیتی و مرکب های الکترومغناطیسی استفاده نمود مانند مرکب حرارتی که با تغییر دمای محصول، تغییر رنگ داده و ثابت میماند.
کاربرد بسته بندی هوشمند در صنایع مختلف
بسته بندی های هوشمند در صنایع مختلفی مانند بسته بندی مواد غذایی، بسته بندی دارو، بسته بندی مواد آرایشی و بهداشتی، مهمات سازی و حمل و نقل کاربرد دارند و از طرفی دنیا به سمتی میرود که از چاپ لیبل های هوشمند و جعبه های تولید شده با چاپ امنیتی با توجه به نوع محصول در بسته بندی، بیشتر استفاده میشود.
انواع بسته بندی هوشمند
در مقوله بسته بندی های هوشمند میتوان به سه نوع فنآوری اشاره نمود:
- سنسورها (سنسورهای گازی)
- استفاده از تکنولوژی QR Code و RFID
- شاخصهای سنجش دما و رطوبت (لیبل های TTIS)
این نکته قابل ذکر است که استفاده از تکنولوژی NFC در ایران به طور عمومی استفاده نمیشود و شرکتهای تولیدککنده انواع محصولات به طور جدی به این نوع از بسته بندی هوشمند ورود پیدا نکردهاند.
استانداردها و ویژگیهای بسته بندی هوشمند
تغییر دمارطوبت، شرایط نگهداری و در کل حسگرهای روی لیبل ها و جعبه ها، یکی از مهمترین و اصلیترین المانهای بسته بندی هوشمند هستند که هشدارهایی نسبت به خرابی یا عدم خرابی را به مشتری اعلام میکنند. لازم به ذکر است که بیشترین استفاده از بسته بندی هوشمند در صنایع غذایی و دارویی است.
علاوه بر استانداردهای اصلی بهکار برده شده در بسته بندی های غیر هوشمند و متداول که شامل طراحی گرافیکی و اطلاع رسانی حفاظتی و تکنیکی مانند نوع جنس و چاپ بسته بندی است، استفاده از لیبل های هوشمند و کیتهای حرفهای و قرارگیری آنها در جای مناسب از نظر بصری، مهمترین استاندارد بسته بندی های هوشمند است.
سلام استاد
مطالب مفید و خوبی بود کامل و مختصر